جنگ خندق، بنابر قول صحيح‌تر، در ماه شوّال سال پنجم هجرت روي داد. مشرکان در گيرودار اين جنگ، مدّت يک ماه يا اندکي کمتر، مسلمانان را در محاصرة خويش داشتند. از جمع ميان اطلاعات موجود در منابع مي‌توان دريافت که آغاز محاصره در ماه شوال و پايان آن در ماه ذيقعده بوده است. بنا به نوشتة ابن‌سعد، بازگشت رسول خدا -صلى الله عليه وسلم- از خندق، روز چهارشنبه هفت روز باقي مانده به پايان ذيقعده روي داده است.
جنگ احزاب (خندق) يک جنگ خسارت بار نبود؛ بلکه يک جنگ رواني بود. کشتار سختي در اين جنگ صورت نگرفت؛ اما، يکي از سرنوشت‌سازترين نبردها در تاريخ اسلام بود که به شکست و خواري و رسوايي مشرکان انجاميد، و اين نتيجه را تثبيت کرد که هيچ نيرويي از نيروهاي قوم عرب توان ريشه‌کن کردن نيروي محدودي را که در مدينه در حال رشد و نشو و نما است، ندارد؛ زيرا، قوم عرب هرگز توانمندي بيش از اين را نداشت که جمعيتي آن چنان انبوه که در جنگ احزاب فراهم آورد، گردآورد! به همين جهت، رسول خدا -صلى الله عليه وسلم- هنگامي که خداوند جنگ احزاب را به خير گذرانيد، فرمودند:
(الآن نغزوهم ولا يغزونا؛ نحن نسير إليهم)[1].
«اينک ما به جنگ آنان مي‌رويم، و آنان ديگر به جنگ ما نمي‌ايند، ما به سوي آنان رهسپار خواهيم شد!»
[1]- صحيح البخاري، ج 2، ص 590.
آخرين ديدار حضرت رسول اكرم صلي الله عليه وسلم با هيأت‌هاي نمايندگي اقوام و قبايل در نيمه ماه محرم سال يازدهم هجرت 