آیا كناره گيرى بهتر است يا اختلاط؟

بخاری این حدیث را در چندجای صحیحش روایت کرده است که بعضی از آنها بدین صورت است : در کتاب الفتن ، شماره    7088  از ابو سعید خدری رضای خدا بر او باد روایت کرده که پیغمبر ( صلی الله علیهو سلّم ) فرمودند : ( يُوشِكُ أَنْ يَكُونَ خَيْرَ مَالِ الْمُسْلِمِ غَنَمٌيَتْبَعُ بِهَا شَعَفَ الْجِبَالِ وَمَوَاقِعَ الْقَطْرِ يَفِرُّ بِدِينِهِ مِنْالْفِتَن).
يعني : نزدیک است که زمانی بیاید بهترین مال مسلمان گوسفندانی باشدآنها را به چرا گاه ها، دردرّه ها، و قلّه کوهها ببرد و بدین صورت برای حفاظت دینشاز فتنه و آشوب فرار کند .

و مسلم در حدیث شماره (1888 ) شبیه آن را روایتمی کند : عن أبي سعيد الخدري أيضاً رضي الله عنه الله عنه أَنَّ رَجُلا أَتَىالنَّبِيَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَقَالَ : أَيُّ النَّاسِ أَفْضَلُ ؟فَقَالَ : رَجُلٌ يُجَاهِدُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ بِمَالِهِ وَنَفْسِهِ. قَالَ : ثُمَّ مَنْ ؟ قَالَ : مُؤْمِنٌ فِي شِعْبٍ مِنْ الشِّعَابِ يَعْبُدُ اللَّهَرَبَّهُ وَيَدَعُ النَّاسَ مِنْ شَرِّهِ).
يعني : از ابو سعید خدری رضی اللهعنه روایت می کند که مردی نزد پیغمبر ( صلی الله علیه و سلّم ) آمد و پرسید : چهکسی از مردم با فضیلت تر است ؟ فرمود : مردی که در راه خدا با مال و نفسش تلاش میکند . سپس گفت : چه کسی ؟ فرمود : مؤمنی که در درّه ای از درّه ها خدا را عبادت کندو شر خود را از مردم نگه ميدارد .

اینکه در حدیث فرمودند : (شَعَفَالْجِبَالِ ) یعنی قلّه کوهها . و امّا کلمه ( الشعب ) درّه ای که در بین د و کوهقرار گرفته باشد . نووی رحمه الله در شرح مسلم ( 13/ 34 ) می فرمایند : منظور عیندرّه نیست ؛ بلکه منظور تنها شدن و گوشه گیری از مردم است ، و اینکه کلمه درّه راتعیین کرده اند بدین علّت است که غالباً درّه از مردم خالی است .

این حدیثبر بهتر بودن گوشه گیری از مردم و عدم اختلاط با آنها دلالت می کند ،در حالی کهمسلمان به خاطر فتنه و آشوب دینش در امان نباشد ، به صورتی که اگر با مردم آمد ورفت داشته باشد از ارتداد خود و یا تجاوز کردن از حقّ و یا مرتکب شرک شدن و یا ترکاصول اسلام و ارکانش و یا امثال آن بترسد .

حافظ ابن حجر در کتاب الفتح ( 13/ 42 ) می گوید : حدیث بر فضیلت گوشه گیری دلالت می کند برای کسانی که دینشان درامان نباشد .

و سندی در حاشیه اش بر کتاب النسائی ( 8/ 124 ) می گوید : اینحدیث شامل جایز بودن گوشه گیری و حتّی افضل بودن آن در روزگار فتنه است .

درحدیث دوّمی که همین الآن ذکز شد پیغمبر ( صلی الله علیه و سلّم ) مؤمن گوشه گیر رادر فضیلت به دنبال تلاش کننده در راه خدا ذکر کرده است ،حافظ ابن حجر در الفتح ( 6/6 ) می گوید : مؤمن گوشه گیر از مردم به دنبال مجاهد در راه خدا می آید ، چون کسیکه با مردم قاطی است از ارتکاب گناه در امان نیست ، و بعضی موقع گناهان او بیشتر ازحسناتی می باشد که در اختلاط با مردم برایش حاصل می شود . امّا فضل انزوا و کنارهگیری ویژه موقع فتنه است .
امّا در مورد گوشه گیری در غیر وقت فتنه و ترسمسلمان از دینش ، علما اختلاف دارند ، جمهور علما بر این هستند که : اختلاط با مردمبهتر از انزوا و گوشه گیری است ، برای این حکم چند دلیل آورده اند ، و اینک تعدادیاز آنها :

1- اختلاط با مردم حالت و عمل پیغمبر ( صلی الله علیه و سلّم ) وتمامی پیغمبران قبل از او- صلوات الله و سلامه علیهم - ، و عموم اصحاب پیغمبر- رضایخدا بر آنان باد – بود . شرح مسلم از نووی ( 13/34).

2- حدیثی که ترمذی درشماره ( 2507 ) و ابن ماجه در شماره ( 4032 ) از پیغمبر ( صلی الله علیه و سلّم) روایت کرده اند که فرمودند : (الْمُؤْمِنُ الَّذِي يُخَالِطُ النَّاسَ وَيَصْبِرُعَلَى أَذَاهُمْ أَعْظَمُ أَجْرًا مِنْ الْمُؤْمِنِ الَّذِي لا يُخَالِطُ النَّاسَوَلا يَصْبِرُ عَلَى أَذَاهُمْ) یعنی : مؤمنی که با مردم آمد و رفت دارد و بر اذیتو آزار آنان صبر می کند بهتر است از مؤمنی که اختلاط ندارد و بر اذیت و آزار آنانصبر نمی کند)، البانی در صحیح ترمذی به شماره ( 2035 ) آن را صحیح دانسته است .
سندی در حاشیه خودش برکتاب ابن ماجه (2/493 ) می گوید : حدیث بر بهتر بودن کسیکه با مردم قاطی و صابر است از کسی که گوشه گیر است دلالت دارد .

صنعانی درکتاب سبل السلام می گوید : کسی که با مردم آمد و رفت دارد ، و آنها را امر به معروفو نهی از منکر مینماید ، و با آنها به نیکی برخورد می کند ، بهتر است از کسی که ،از مردم کناره گیری می کند و بر اختلاط با آنها صبر ندارد .

3- حدیثی کهترمذی ازابو هریره روایت می کند ، می گوید : مردی از اصحاب رسول الله ( صلی اللهعلیه و سلّم ) از کنار درّه ای ردّ شد و چشمه کوچکی در آنجا دید از زلالی و پاکیآبش متعجب شد ، و گفت : ای کاش از مردم کناره گیری می کردم و در این درّه کنار اینآب سکونت می کردم ، سپس گفت : هرگز این کار را نمی کنم تا از رسول الله ( صلی اللهعلیه و سلّم ) اجازه نگیرم .

وقتی که موضوع را به رسول الله ( صلی اللهعلیه و سلّم ) گفتند، فرمود : ( لا تَفْعَلْ ، فَإِنَّ مُقَامَ أَحَدِكُمْ فِيسَبِيلِ اللَّهِ أَفْضَلُ مِنْ صَلاتِهِ فِي بَيْتِهِ سَبْعِينَ عَامًا . أَلاتُحِبُّونَ أَنْ يَغْفِرَ اللَّهُ لَكُمْ وَيُدْخِلَكُمْ الْجَنَّةَ ؟ اغْزُو فِيسَبِيلِ اللَّهِ . مَنْ قَاتَلَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَوَاقَ نَاقَةٍ وَجَبَتْ لَهُالْجَنَّةُ ) يعني : "این کار را انجام نده ، چون مقام هریک از شما در راه خدا ، ازنماز خواندنش در خانه هفتاد سال با فضیلت تر است . مگر دوست ندارید که خداوند ازگناهانتان خشنود شود و شما را داخل بهشت کند ؟ بجنگید در راه خدا . کسی که در راهخدا به اندازه فاصله میان دو بار دوشیدن (شیر) شتر بجنگد بهشت برای او واجب است" . البانی این حدیث را در صحیح ترمذی (1348 ) حسن دانسته است .

4- آنچه مسلماناز آمیختن با مردم بدست می آورد ، از مصلحت های شرعی و منافعی که از اختلاط با مردمحاصل می شوند از قبیل برپا نمودن شعائر دینی و زیاد کردن تعداد مسلمانان ، و رساندنخیرهایی از جمله یاری کردن و به داد رسیدن و امثال آن به آنها ، و شرکت در نمازهایجمعه و جماعت ، و تشییع جنازه ، و عیادت مریض ، و حلقه های ذکر و غیره .... ( فتحالباری 13/ 43 / شرح مسلم از نووی ). توفیق دهنده تنها خداست و او داناتر است .

و صلی الله و سلّم علی نبینا محمد و علی آله و صحبه اجمعین .