آفتاب پر فروغي از حرا تا سر كشيد/ پرتوافشان گشت و خود بر ساحل احمر كشيد
در اين مقال سخن از سيرت و مكارم اخلاقي سيد ولد آدم و اشرف انسانها محمد مصطفي صلي الله عليه و سلم است. سيرتي كه توسط شاگردان مكتبش لحظه لحظة آن با دقت و وسواس ثبت شده و با گفتن و نوشتن و عمل كردن در طول قرنها از نسلي به نسل بعد منتقل شده و منبع هدايت و راه يافتن ميليون‌ها انسان شده است؛ گمگشتگان را راه‌يافته و راهزنان را رهبر كرده است، و از پديده‌هاي شگفت‌انگيز و از ويژگيهاي تمدن جهان‌شمول اسلام است. دقت، تلاش و زحماتي كه توسط سيرت‌نگاران مسلمان در جمع‌آوري و حفظ و حراست از ميراث نبوي انجام شده، در تاريخ اديان و تمدن‌ها پديده‌اي بي‌نظير است. اهميت دادن دانشمندان اسلامي به سيرة رسول اكرم صلي‌الله عليه وسلم، آن را تبديل به يكي از شاخه‌هاي مهم علوم اسلامي كرده كه موجب شور و نشاط و فعاليت زيادي در مراكز علمي جهان شده است.
اگر بخواهيم مقايسه‌اي انجام دهيم ميان آنچه مسلمين در مورد سيرت پيامبر اسلام انجام داده‌اند و آنچه ديگران در مورد پيامبران پيشين كرده‌اند نتيجه بسيار قابل توجه و شگفت‌انگيز خواهد بود. مثلاً اگر حيات سيدنا مسيح عليه‌السلام را بررسي كنيم متوجه مي‌شويم با وجود اينكه غرب مسيحي از نظر علمي پيشرفتهاي زيادي داشته و با اكتشافات و اختراعات سعي در شناخت ناشناخته‌هاي عالم هستي دارد و با اهميتي كه حضرت مسيح براي‌شان دارد و محبت بيش از حدي كه نسبت به او ابراز مي‌كنند و او را فرزند خدا و بلكه خود خدا مي‌دانند، با اين حال از سرگذشت و ابعاد زندگي ايشان مطالب زيادي در اختيار ندارند. حتي در مورد دوران پيامبري ايشان كه سيرهنگاران قديم ادعا مي‌كردند سه سال آن را به طور كامل مي‌توانند در اختيار جهانيان قرار دهند، سيره‌نويسان معاصر اعتراف دارند كه از تمام دوران حيات مسيح فقط 50 روز آن در انجيل موجود است و از بقية آن اطلاع دقيقي در دست نيست؛ هر چند همين مقدار نيز همراه با غلو و افراط و تفريط و با اسنادي ضعيف منتقل شده است. اما زندگي پربار و پر بركت پيامبر اسلام به طور كامل توسط شاگردان مكتبش حفظ و ثبت و ضبط شده و از ولادت تا وفات ايشان يك روز آن هم مبهم باقي نمانده است. تمام ابعاد زندگي ايشان از جزئي‌ترين مسائل فردي و خانوادگي تا مسائل مهم عبادي، اجتماعي و سياسي همه و همه ثبت و ضبط شده است. صفات آنحضرت، كمالات و شمايل آنحضرت، گفتار و كردار و برخوردشان با دوستان و دشمنان، عملكردشان در غم‌ها و شادي‌ها، گشايشها و سختي‌ها و خلاصه تمام حيات آنحضرت همراه با ابعاد و جزئياتش ثبت گرديده است و در طول قرنهاي متمادي با عمل و آب ديدگان پيروان راستين ايشان آبياري شده است.
ويژگي ديگري كه در نقل سيرة نبوي وجود دارد همان حساسيت و تلاش سيرهنگاران براي جلوگيري از مبالغه‌گويي و جمع شدن رطب و يابس در آن است چيزي كه در ميان پيروان شخصيت‌هاي بزرگ بالاخص در ميان بوداييان و مسيحيان بسيار رايج و معمولي بوده است، و اين نيز با راهنمايي خود آنحضرت صورت گرفت كه فرمودند: در مورد من غلو نكنيد آنگونه كه نصارا در وصف عيسي ابن مريم غلو كردند؛ من بندة خدا و پيامبر او هستم.
اين مساعي جميله كه با همت محدثين و سيرهنگاران سامان يافت، در دوره‌هاي بعد به وسيلة شعرا و ادبا بگونه‌اي پرورده شد كه بديع‌ترين آثار ادبي در وصف آن مرشد كامل خلق گرديد، و داعيان و رهروان مكتبش با زبان و قلم خويش پاكترين و اعجاب‌انگيزترين عواطف و احساسات بشري و مراتب قدرشناسي را نسبت به محسن و مراد خويش به نمايش گذاشتند.
اما با اين حال اين امت هنوز در اين باره احساس نياز مي‌كند و همچنان خود را مديون رسول خويش مي‌داند.
البته پرداختن به سيرة نبوي تنها براي اداي دين نسبت به آن ذات مقدس نيست بلكه از آنجايي كه ايشان اسوه و الگوي مومنين‌اند و اتباع از ايشان و متصف شدن به صفات آنحضرت از فرايض و مسئوليت‌‌هاي هر فرد مسلمان است، شناخت اوصاف و ويژگيهاي اخلاقي ايشان به عنوان مصدري از مصادر شرعي اسلام نيز امري تعبدي و احتسابي است، حساسيت در نقل سيره عملي آنحضرت صلي‌الله عليه وسلم و پالايش آن از روايات ناموثق و ضعيف به خاطر تعبدي بودن آن است: «و لكم في رسول الله أسوة حسنة».
بدون شك بخش بسيار مهم سيرة آنحضرت مربوط به اخلاق است، زيرا اين دين دين اخلاق است و فلسفة بعثت آنحضرت نيز اتمام مكارم اخلاقي است. البته در تعريف اخلاق پيامبر اشتباه بزرگي روي داده است و آن اينكه تنها برخي اعمال و رفتار را مظهر اخلاق ايشان قرار داده‌اند در حاليكه اخلاق معني عام و وسيعي دارد كه در هر شعبه‌اي از شعبه‌هاي زندگي و در حركت و سكوني اعم از عبادات و فعاليتهاي اجتماعي، سياسي و اقتصادي تاثير‌گذار و نمايان است. خداوند در قرآن از اخلاق كريمة پيامبر اسلام با صفت عظيم در جمله‌اي كوتاه اما رسا سخن گفته است: «انك لعلي خلق عظيم».
اوضاع جهان در آستانه‌ي بعثت خاتم‌الأنبياء 