جابر بن عبدالله در مورد سخاوت آن‌حضرت ميفرمايد: آن‌حضرت هرگز در مقابل درخواست سائل و نيازمندي نه نمي‌گفت.(1)
ابن‌عباس ميفرمايد: رسول اكرم در سخاوت و بخشندگي از باد وزنده بخشنده‌تر بود.(2) و اين در حالي بود كه در خانه ايشان مدتها غذاي كاملي وجود نداشت و اهل خانه تنها با آب و خرما سد جوع مي‌كردند. يكي از همسران آن حضرت ميفرمايد: ايشان در خانه لباس اضافي نداشتند و در هنگام وفات لباسهاي ايشان چندين وصله داشت.
حيا و مناعت‌طبع ايشان به گواهي شاگردان مكتبش از حجب و حياي دوشيزگان بيشتر بود، به همين خاطر بود كه دوست نداشت كسي را به خاطر اقدام ناپسندش مستقيماً تذكر دهد. ام‌المومنين عايشه ميفرمايد: هرگاه رسول اكرم از عيب و يا اقدام ناشايست كسي مطلع مي‌شدند هنگام تذكر دادن نمي‌فرمودند فلاني چرا چنين كرد يا چنان گفت، بلكه مي‌فرمود چرا بعضي‌ها چنين مي‌‌‌كنند.
اما براي اثبات عدالت ايشان همين كافي است كه سرسخت‌ترين مخالفان ايشان يعني يهوديان براي حل اختلافات خود به محضر عدالت‌مدار ايشان مراجعه مي‌كردند و در پايان با رضايت از داوري ايشان بازمي‌گشتند.
حضرت علي در مورد شجاعت رسول اكرم صلي‌الله عليه وسلم ميفرمايد: وقتي جنگ شدت مي‌گرفت و آتش آن گرم مي‌شد ما به رسول اكرم دلگرم بوديم و به ايشان پناه مي‌برديم؛ ايشان از همة ما به دشمن نزديكتر بود.(3) در معركه‌هاي احد و حنين شجاعت رسول اكرم كاملاً بر همگان روشن شد، هنگامي كه دليران ميدان جنگ را خالي گذاشتند آن‌حضرت پا برجا ماند گويي كه هيچ مشكلي پيش نيامده و در همان حال مي‌فرمود: «أنا النبي لا كذب أنا ابن عبدالمطلب».
عطوفت و مهرباني نبي رحمت تنها به همدردي با يتيمان، ضعيفان و بردگان خلاصه نمي‌شد، و حمايت‌هاي ايشان تنها شامل دختران نگون‌بخت نبود، بلكه تمام عالميان را در بر مي‌گرفت؛ خداوند چه زيبا ايشان را «رحمة للعالمين» خوانده است. جابر بن عبدالله مي‌گويد: آن‌حضرت در مورد حسن رفتار با بردگان بسيار توصيه مي‌فرمود، چنانكه فرمودند: اينها برادران و خواهران شما هستند كه تحت شرايطي زيردست شما قرار گرفته‌اند، از آنچه خود مي‌خوريد و مي‌پوشيد به آنها نيز بدهيد و بندگان خدا را شكنجه نكنيد.(4)
ايشان در مورد حسن رفتار با حيوانات فرمودند: با آنها احسان كنيد و هرگز پشت جانوران را كرسي و صندلي قرار ندهيد. آن‌حضرت از داغ كردن حيوانات و از اينكه آنها را به جان هم بياندازند به شدت نهي مي‌كردند. ابن‌مسعود ميفرمايد: در سفري جوجه‌هاي گنجشكي را برداشته و آن را آزرديم، آن‌حضرت ما را به خاطر اين كار مؤاخذه كردند.
علي بن ابي‌طالب در توصيف خاتم‌النبين ميفرمايد: رسول اكرم صلي‌الله عليه وسلم همراه خنده‌رو و خوش‌خلق و نرم‌خو بود. هيچگاه در اماكن عمومي صدايش را بلند نمي‌كرد. عيب كسي را آشكار نمي‌ساخت. هرگز بدي را با بدي پاسخ نمي‌داد. هيچ گاه با دست مباركش كسي را مورد ضرب و شتم قرار نداد. من نديدم آن‌حضرت ظلمي روا بدارد و يا از كسي انتقام بگيرد. وقتي در گزينش ميان دو چيز اختيار داده مي‌شد آسانترين آنها را انتخاب مي‌كرد. در خانه مانند عموم مردم بود، كارش را با دست خود انجام مي‌داد. زبان مباركش را جز بحق نمي‌گشود. مردم را به خود نزديك، و اگر كسي دور بود از حالش استفسار مي‌كرد. نيكويي را تقدير و تاييد، و زشتي را تقبيح مي‌كرد. اساس كارش بر اعتدال و ميانه‌روي بود. كساني كه به او نزديك بودند بهترين مردم به شمار مي‌‌آمدند و بهترين مردم نزد ايشان خيرخواه‌ترين آنها بود. در مجلس جاي ثابتي نداشت بلكه هر جا جا بود در ميان مردم مي‌نشست بگونه‌اي كه تازه وارد او را نمي‌شناخت. در مجالس رعايت حال همه را مي‌كرد و هيچ كس را بر ديگري ترجيح نمي‌داد. مجالس ايشان سراپا حكمت، بردباري، حيا و عفت بود. صداها بيش از ضرورت در حضور ايشان بلند نمي‌شد.
آري آنچه در اين چند سطر ذكر شد، در كنار ويژگيهاي بي‌شمار ديگري كه از ذكر آن عاجز مانديم، گوشه‌هايي از شخصيت اخلاقي نبي‌اكرم را نمايان مي‌سازد. البته ويژگي رسول اكرم صلي‌الله عليه وسلم تنها اين نيست كه از نظر شخصيتي داراي چنين صفات عالي و مكارم اخلاقي‌اي هستند، بلكه ويژگي ممتاز ايشان آن است كه ايشان پيام‌آور مكارم اخلاقي و رسول صفات رحماني هستند. رسالت ايشان آن است كه امتي متخلق به مكارم اخلاقي و متصف به صفات انبيا تربيت كنند. چنانكه در نتيجة اين رسالت عظيم امتي شايسته و خيرخواه براي جهانيان كه به تصريح قرآن براي جهان بشريت حامل پيام و رسالت است متولد گشت: «كنتم خير أمة أخرجت للنّاس تأمرون بالمعروف و تنهون عن المنكر و تؤمنون بالله»؛ شما (اي پيروان محمد) بهترين امتي هستيد كه به سود انسانها آفريده شده‌ايد (مادام كه) امر به معروف و نهي از منكر مي‌نماييد و به خدا ايمان داريد.
شك نمي‌توان كرد كه شايستگي اين امت به دليل انتساب به همان منبع عظيم فيض الهي و پيروي از رحمة‌للعالمين است، و درست به همين علت است كه در قرآن مجيد در كنار ذكر پيامبر از گروهي ياد مي‌شود كه با پيروي از مقتداي خويش و استفادة مستقيم از آن‌حضرت، از حسنات و بركات اين رسالت بهره‌مند شده‌اند، آنجا كه ميفرمايد: «محمد رسول الله و الذين معه أشداء علي الكفار رحماء بينهم تراهم ركعاً سجداً يبتغون فضلاً من الله و رضواناً»؛ محمد فرستادة خدا است، و كساني كه با او هستند در برابر كافران تند و سرسخت، و نسبت به يكديگر مهربان و دلسوزند. ايشان همواره فضل خداي را مي‌جويند و رضاي او را مي‌طلبند.
طبيعي است كساني كه به اين محور عظيم و اسوة حسنه نزديك‌ترند، بهره‌مندترند، و آنانكه بر آن ثابت ماندند، ماندگارترند، و آنانكه در اين راه از ديگران سبقت جستند رضايت پروردگارشان را پاداش گرفتند: «السابقون الأولون من المهاجرين و الانصار و الذين اتبعوهم بإحسان».
اوضاع جهان در آستانه‌ي بعثت خاتم‌الأنبياء 