وصایایی به حافظان قرآن

سپاس و ستایش مخصوص ذاتپاکی است که صالحات به لطف او تکمیل می گردند. پروردگار مهربانی که حفظ قرآن کریمرا برای شمار زیادی از برادران و خواهران پاک و مؤمن میسر کرده است و وعده آسان شدنحفظ کتاب خدا و تکرار آن را در میان این از برادران و خواهران به چشم خود نظارهکرده ایم. بشارتی که در آن فرمود: "و لقد یسرنا القرآن للذکر فهل من مدکر" (بهتحقیق، قرآن را برای یاد کردن آسان نموده ایم، آیا ذکر کننده ای هست؟)

برادرو خواهر گرامی ام!
اکنون که خداوند متعال حفظ (بخش یا کل ) قرآن کریم را برتو میسر ساخته است ، از تو انتظار می رود که جزو کسانی باشی که خداوند متعال وعدهاش را بر آنان تحقق بخشیده است. خداوند متعال در این زمینه می فرماید: " إنا نحننزلنا الذکر و إنا له لحافظون" ( یقینا ما ذکر (قرآن) را نازل کرده ایم و یقینا خودآن را حفاظت می کنیم".

ای حافظ قرآن!
مبادا این کار را دست کمبگیری، زیرا آنچه تو از بر کرده ای، دانشی گرانبهاست. خداوند متعال می فرماید: " بلهو آیات بینات فی صدور الذین أوتوا العلم" ( این نشانه هایی روشن و آشکار در دل هایکسانی است که این دانش به آنان داده شده است.)

به یاد داشته باش در سینه اتکتابی است که از بین نمی رود. در کتاب های آسمانی گذشته درباره امت اسلام آمده است: انجیل های آنها ( منظور کتاب دینی آنها) در دل هایشان است.

ای حافظ قرآن!
مردم از این عنایت خدا به تو غبطه می خورند و گاهی نیز مورد حسد واقع میشوی.
البته این حسد بنا بر گفته رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و سلم جایز است. ایشان فرمودند: جز به دو کس رشک برده نمی شود، یکی، فردی که خداوند متعال به اوتوفیق حفظ و همراهی با قرآن داده است و او شبانه روز به تلاوت و قرائت آن مشغولاست، بنابراین آنکه رشک می برد، می گوید که اگر آنچه این مرد دارد، من هم داشتم،چنان می کردم که او انجام می دهد. دیگری فردی است که خداوند متعال مالی به اوبخشیده است و او در راه خداوند انفاق می کند و آنکس که رشک می برد، می گوید: اگرمانند آنچه به این فرد عنایت شده، به من عنایت شود من هم همان کار را می کردم. (صحیح بخاری / حدیث شماره 6974)

حسد جائز همان غبطه است، به این معنی کهانسان آرزو کند، نعمتی را که در دیگران است، به خود او نیز برسد، به شرط آنکه آرزویزوال نعمت از دیگران را در دل نداشته باشد.
رسول الله صلی الله علیه و سلممی فرماید: مؤمنی که قرآن می خواند مانند ترنجی است که هم خوشبو است و هم طعم بسیارلذیذی دارد. " صحیح بخاری/ حدیث 5007 و صحیح مسلم / حدیث 1328.
این حدیث در صحیحمسلم در باب " فضیلت حفظ قرآن" آمده است.
در شرح "خوشبو و طعم لذیذ" آمدهاست: ایمان به طعم لذیذ و تلاوت به بوی خوش تعبیر شده است، زیرا طعم از بو ماندنیتر است.
حکمت انتخاب ترنج از بین میوه ها برای تمثیل، در آن است که اینمیوه هم بوی خوش و هم طعم لذیذی دارد. هم پوسته آن دارو است و هم از هسته اش روغنگرفته می شود. همچنین فواید بسیار دیگری دارد.

گفته شده است که جنیان بهخانه ای که ترنج در آن وجود دارد، نزدیک نمی شوند. به همین مناسبت تشبیه قرآن ـ کهشیاطین به آن نزدیک نمی شوند ـ به ترنج تشبیه بسیار جالبی است و از آنجا که اطرافهسته اش سفید است، برای قلب مؤمن تشبیه مناسبی است. از دیگر مزایای این میوه،اندازه بزرگ و زیبایی ظاهری و نیز تنوع رنگ ها و نرمی پوسته آن است. مضاف بر آنکهخوردن آن بسیار مسرت بخش بوده و پاک کننده معده است.

ای حافظ قرآن! آیا ازمقام خود آگاهی؟!

ام المؤمنین عائشه رضی الله عنها از پیامبر صلی الله علیهو سلم روایت کرده است که ایشان فرمود: مثل الذی یقرأ القران و هو حافظ له مع السفرةالکرام البررة" صحیح البخاری / حدیث 4556. (کسی که قرآن را تلاوت می کند و حافظ آناست با فرستادگان مکرم همنشین خواهد بود). منظور از "السفره" در این حدیث،پیامبرانی هستند که پیام های الهی را به مردم منتقل می کنند. برخی نیز السفره رانویسندگان معنی کرده اند. منظور از البرره نیز اطاعت کنندگان است.
عبدالله بنعمرو رضی الله عنه از محمد مصطفی صلی الله علیه و سلم روایت کرده است که ایشانفرمود: «(در روز قیامت) به حافظ قرآن گفته می شود که بخوان و بالاتر برو و همانگونه که در دنیا تلاوت می کردی، این جا هم تلاوت کن. مقام و منزلت تو به اندازهشمار آیاتی که حفظ کرده ای بالا خواهد بود.» در تلاوت کردن عجله مکن ( آن گونه کهدر دنیا تلاوت می کردی) تجوید را رعایت کن و آنجا که لازم است وقف کن (زیرا جایگاهتو آنجا خواهد بود که آخرین آیه حفظ شده ات را بخوانی).

خطابی می گوید: درروایتی آمده است که تعداد درجات بهشت به اندازه تعداد آیات قرآن است. (روز قیامت)به حافظ قرآن گفته می شود هر مقدار از آیات قرآن را که حفظ کرده ای، بخوان تا بههمان اندازه درجه بگیری. از این رو، هر کس که حافظ کل قرآن باشد به بالاترین منازلآخرت خواهد رسید و هر کس که بخشی از قرآن را از بر کرده بود در درجه ای مناسب آن دربهشت جای خواهد گرفت و میزان ثواب (در آخرت ) نیز به آن اندازه خواهد بود که بتواندقرآن تلاوت کند.

برادر و خواهر گرامی که خداوند توفیق حفظ قرآن را به توعنایت کرده است!

از اینکه قلبت را با کلام پروردگار منان آباد کرده ومیهمان خوان گسترده کرم او شده ای، شادمان باش.

عبدالله بن مسعود رضی اللهعنه می گوید: قرآن خوان گسترده الله است، از این رو هر چه در توان دارید از اینسفره پر برکت توشه گیرید، زیرا فکر نمی کنم، بی برکت تر از خانه ای که در آن آیاتالهی تلاوت نمی شود، جایی وجود داشته باشد! و آن دلی که در آن کتاب الهی ثبت نباشد( حفظ نشده باشد) چنان ویران است که انگار برای سکونت اصلا مناسب نیست. (به روایتدارمی / حدیث 3173)

حافظ قرآن!

اگر همزمان با حفظ قرآن اخلاص ورزیدهباشی، به تو تبریک می گوییم، زیرا که به این وسیله از عذاب آتش جهنم رهایی یافتهای.

ابی امامه رضی الله عنه می گفت: قرآن بخوانید (حفظ کنید) مبادا که مصاحفشما را غافل سازد ( از حفظ قرآن)؛ بدانید که خداوند متعال آن دلی را که قرآن را درکو حفظ کرده باشد، عذاب نمی دهد. (سنن دارمی/ حدیث 3185)

ابو هریره رضی اللهعنه می گوید: پیامبر خدا صلی الله علیه و سلم می فرماید: قرآن روز قیامت می گوید: پروردگارا! نعمت هایت را بر این حافظ قرآن نازل فرما. خداوند نیز اجابت می کند وحافظ قرآن تاج عزت بر سر می نهد. قرآن باز می گوید: الها! افزون کن، خداوند بازاجابت می کند. قرآن آنگاه می گوید: ای پروردگار منان، از او خشنود باش، خداوند ازاو راضی می گردد. سپس به حافظ قرآن گفته می شود که تلاوت خود را شروع کن و با تلاوتهر آیه ای، حسنه ای بر او افزوده می شود. ( روایت از امام ترمذی/ حدیث 2839 و ایشانمی گوید که این حدیث حسن صحیح است.)

ای مادری که پسر يا دخترت حافظ قرآن شدهاست!

بریده رضی الله عنه می گوید: در نزد محمد مصطفی صلی الله علیه و سلمنشسته بودم که ایشان فرمود: سوره بقره را بیاموزید که حفظ آن موجب برکت و ترک آنموجب حسرت و ندامت است و جادوگران نمی توانند به این سوره نزدیک شوند.

بریده می افزاید: آن حضرت اندکی درنگ کرد و سپس فرمود: سوره های بقره و آلعمران را بیاموزید که آن دو گل های زیبایی هستند که روز قیامت حافظ خود را بسان ابریا گروهی از پرندگانی که کنار هم پرواز می کنند، زیر سایه خود خواهندگرفت.

بریده به نقل از پیامبر (ص) می افزاید: قرآن به روز قیامت و آنگاه کهمردمان از قبر زنده می شوند، بسان مردی در مقابل حافظ خود قرار می گیرد و می گوید: آیا مرا می شناسی؟ حافظ می گوید: نه! قرآن می گوید من دوست تو قرآن هستم که درتنهایی تو را سیراب نمودم و موجب بیداری شب هایت شدم. هر تاجری در پی کسب خود میرود و تو امروز سود فراوان خواهی برد. سپس فرشته ای در سمت راست او قرار می گیرد وبهشت در سمت چپش. روی سرش تاج وقار نهاده می شود، بر والدینش لباس بهشتی پوشانده میشود. آنها تعجب می کنند و می پرسند که این ها چرا به ما پوشانده شده است؟! به آنهاگفته می شود که بدان سبب که فرزندتان قرآن را حفظ کرده است. سپس به حافظ قرآن گفتهمی شود که تلاوت کن و منازل بهشت را بپیما و و او تا زمانی که در حال تلاوت است،همچنان منازل بالاتری از بهشت را می پیماید. (مسند امام احمد/ حدیث 21892). ابنکثیر این حدیث را حسن می داند و آلبانی آن را در سلسله احادیث صحیح خود به شماره 2829 آورده است.

ای حافظ قرآن! ماندن در قله از رسیدن به آن دشوارتر است.

ابو موسی اشعری (رض) می گوید: رسول خدا صلی الله علیه و سلم فرمود: قرآن رازیاد تکرار کنید، زیرا به خدا سوگند که قرآن بسیار فرار است (از شتری که بسته شده،فرُار تر است). صحیح بخاری/ حدیث 4645

ابن بطال می گوید: معنای این حدیث بادو آیه قرآن منطبق است. یکی در آنجا که خداوند متعال می فرماید: "إنا سنلقی علیکقولا ثقیلا" ، و دیگری آنجایی که فرموده است: "و لقد یسرنا القرآن للذکر". از اینرو، هر کس که قرآن را زیاد تکرار کرد و بر حفظ آن مداومت ورزید، خداوند قرآن رابرای او آسان می گرداند و هر کس که از آن اعراض کرد، قرآن را از او می جهاند. (فتحالباری)

ابن عمر می گوید: رسول خدا صلی الله علیه و سلم فرمود: قرآن درحافظه بسان شتر بسته است، اگر صاحبش آن را محکم ببندد، شتر در کنترل او خواهد بود واگر محکم نبندد، از دست او می گریزد. (صحیح بخاری / حدیث 4643)

از این رو ازبرادران و خواهران حافظ قرآن می خواهیم که چنین مقام بزرگی را که کسب کرده اند، ازدست ندهند.

ابن حجر رحمه الله می گوید: سلف صالح در باب گناه نسیان قرآناختلاف نظر دارند، برخی آن را جزو کبائر می دانند. ضحاک بن مزاحم می گوید: کسی کهقرآن را از یاد می برد به سبب گناهی است که مرتکب شده است، زیرا خداوند متعال میفرماید: هر مصیبتی که به شما می رسد، به سبب اقدام خودتان است و فراموش کردن قرآناز مصیبت های بزرگ است.

ابو عالیه رحمة الله علیه گفته است: کسی که قرآن راحفظ کند و از یاد ببرد، آن را گناهی بزرگ می دانستیم. ابن سیرین نیز درباره کسی کهقرآن را حفظ و سپس فراموش می کند، می گوید: گذشتگان چنین کسانی را بد می داشتند والفاظ تندی در حق آنان بکار می بردند.

خودداری از تکرار آیات حفظ شده، موجبفراموشی آنها می شود و فراموشی نشان دهنده بی توجهی و سستی نشان دادن نسبت به قرآناست. تکرار نکردن قرآن به نادانی و جهل می انجامد و نادانی پس از آگاهی، گناهشبسیار است. اسحاق بن راهویه می گوید: مکروه است که فردی چهل روز قرآن تلاوت نکند.

حافظ قرآن!

به آنچه آموخته ای عمل و آن را مطالعه و تکرار کن تا بهآن زنده بمانی!

ذهبی در سیر النبلاء آورده است: ابو عبدالله بن بشر می گوید: کسی را در حفظ قرآن کریم از ابو سهل بن زیاد بهتر ندیده ام، او همسایه ما بود ودائما نماز شب می خواند و قرآن تلاوت می کرد و به سبب تکرار زیاد قرآن و مطالعه آن،کاملا بر آن مسلط شده بود.

ای حافظ قرآن، علاوه بر حفظ قرآن در دل، باارکان بدن خود هم آن را حفظ کن!

قرطبی در تفسیر خود می گوید: حافظ قرآن وطالب علم باید تقوای الهی پیشه سازد و در کار خویش اخلاص ورزد، چنانچه گناهی مرتکبشد، زود توبه کند و به سوی خداوند متعال باز گردد و در طلب علم و عمل به آن اخلاقپیشه کند، زیرا کسی که قرآن را حفظ می کند باید بیشتر از دیگران مواظب رفتار وکردار خود باشد، زیرا که حفظ قرآن نیز در مقابل دیگران اجر و پاداش بیشتری دارد.

ای حافظ قرآن، مبادا فقط به فکر حفظ باشی و به قرآن عمل نکنی.

شعبهاز قتاده (از علمای تفسیر) روایت کرده است که او می گوید: مؤمنی که قرآن را حفظ وبه آن عمل می کند با فرشتگان برگزیده خداوند همراه می شود. منظور کسی است که قرآنرا تلاوت یا حفظ می کند و به اوامر و نواهی آن توجه دارد و مخالف آن رفتار نمی کند.

ای حافظ قرآن!

قدر آنچه را در سینه داری بدان و حق آن را بجا آور وهمان گونه که آن را حفظ کرده و به مقام رفیعی دست یافته ای، در مقابل آن مسئولیتبیشتری هم متوجه توست. ( و بدان که) حفظ مدال یا مدرک یا پاداش نیست، بلکه امانتیاست که باید در حفظ آن کوشید و حافظ قرآن باید همیشه در نیکوترین وضع و بهترین پوششباشد.

فضیل بن عیاض (ره) می گوید: حامل قرآن، پرچمدار اسلام است و باید بهتکریم قرآن بپردازد و به همین سبب نباید با کسانی که به لهو مشغولند، در آمیزد و باآنانی که اهل نسیان و تنبلی اند، همراه و همنشین شود و با اهل لغو، مجالست نماید.

حافظ قرآن، همیشه به ادای تکلیف مشغول است. در جنگ مسلمانان با مسیلمهکذاب، آنگاه که زید بن خطاب رضی الله عنه پرچمدار سپاه اسلام شهید شد، سالم خادمحذیفه یمانی برای به دست گرفتن پرچم پیش قدم شد، مسلمانان به او گفتند، سالم! ما ازاینکه پیشاپیش تو حرکت کنیم، بیمناکیم. سالم گفت: اگر پیشاپیش من حرکت کنید، من بدحامل قرآنی خواهم بود (یعنی تلاش خواهم کرد که از شما جلوتر باشم). هنگامی که دستراست او قطع شد، او پرچم را به دست چپ خود گرفت و هنگامی که دست چپش قطع شد آن رابه گردن آویخت و در آن حال فریاد می زد: " و ما محمد إلا رسول" (محمد صلی الله علیهو سلم فرستاده خداوند است) و بار دیگر این آیه را تلاوت کرد که " و کأین من نبیقاتل معه ربیون کثیر". هنگامی که سالم به شهادت رسید، به یارانش گفته شد که سالمکجاست، گفتند، به شهادت رسیده است. (الجهاد/ ابن مبارک)

ای حافظقرآن!

مبادا که بر کسانی که حافظ قرآن نیستند، تکبر ورزی، زیرا چه بسا کهاندک دان معذور رستگار شود و حافظ مغرور زیان کند!

عبدالله عمرو رضی اللهعنه می گوید: مردی به نزد رسول خدا صلی الله علیه و سلم آمد و گفت: برایم قرآنتلاوت کن. رسول خدا (ص) به او فرمود: سوره های "الر" (آنهایی که با حروف مقطعه الفلام را" آغاز می شوند، تلاوت کن. آن مرد گفت: پیر شده ام و توان یادگیری قرآن راندارم. رسول خدا (ص) به او فرمود: "حم" را بخوان، باز آن مرد همان گفته خود راتکرار کرد.

رسول خدا (ص) به او گفت: پس "مسبحات" (آنهایی که در ابتدایشانسبح وجود دارد) را بخوان. آن مرد باز همان را گفت و ادامه داد که ای رسول خدا سورهای جامع برایم تلاوت کن. رسول خدا (ص) سوره "زلزال" را برایش تلاوت کرد. هنگامی کهتلاوت به پایان رسید، آن مرد گفت: سوگند به آن کس که تو را مبعوث ساخته است، بیشتراز این نمی خوانم و سپس از آنجا رفت.
رسول الله صلی الله علیه و سلم چنینفرمود: آن کس که همین الان از اینجا رفت، رستگار شد. سنن ابو داود / حدیث 1191)راویان این حدیث معتمد هستند و ابن حبان عیسی بن هلال الصدفی را ثقه می داند و حافظابن حجر در تقریب می گوید: او صدوق است، اما بخاری و ابو حاتم حدیث او را صحیح نمیدانند، و شاید به همین علت باشد که ناصر الدین آلبانی آن را در شمار احادیث ضعیفابو داود ذکر کرده است.

ای حافظ قرآن!

هیچ گاه منتظر مدح و تشویقمردم مباش و بکوش که اخلاص پیشه داری و مدح و اهانت آنها بر تو اثرنگذارد.

آری! مردم باید به حافظ قرآن احترام بگذارند، زیرا او حامل کلامخداوند منان است و احترام به حافظ قرآن، تعظیم خداوند است، مشروط به آنکه در اینکار غلو نشود. ابن عبد البر رحمه الله می گوید: رحمت خداوند حاملان قرآن را در برمی گیرد و نور الهی آنانی را که کلام خداوند متعال را عظیم می دارند، می پوشاند، ازاین رو، هر کس که آنان را دوست بدارد، خداوند را دوست داشته است و هر کس که با آناندشمنی کند، در حق خداوند متعال کوتاهی کرده است.

صاحب کتاب "الفواکهالدوانی" سخن اهل علم را در این زمینه آورده است که می گویند: غیبت عالم و حافظقرآن بدتر از غیبت دیگران است.

اما با این وجود، حافظ قرآن نباید که مغرورشود، زیرا که چه بسا ممکن است، عدم اخلاص او را از میان حافظان قرآن خارج سازد.

خداوندا! ای ابداع کننده آسمان ها و زمین! یا ذا الجلال و الاکرام! از تومی خواهیم که به جلال و عظمت و نور وجه خود، حافظان قرآن را هدایت کنی و به آنانتوفیق دهی همان گونه که کلام تو را در دل حفظ کرده اند، به آن عمل کنند و به آنانتوفیق ده آن گونه که تو خشنود می شوی، کلام تو را تلاوت کنند.

اللهم! بدیعالسموات و الارض! ذا الجلال و الاکرام و العزة! یا الله و یا رحمان! به جلال و نوروجه تو سوگندت می دهیم که چشمان آنها را به نور کتاب خود منور سازی و زبانشان را بهآن بگردانی و دل های آنها را به کلام خود بشویی و سینه های آنان را گشاده داری و همو غم آنان و سایر مسلمانان را از بین ببری.

آمین یا رب العالمین

وصلی الله علی محمد و آله و سلم.