كودكان در حالي متولد ميشوند كه همچون صفحه اي سفيد هستند ، صفا و پاكي افكارشان و برخوردشان را چيزي تيرهنمي كند و تمامي معاني پاكي و بي گناهي را با خود حمل مي كنند و پدران و مربيانمسؤليت پر كردن اين صفخه با افكار سالمي كه در خور و شايسته ي اين كودكان است را برعهده مي گيرند تا جواناني توليد كننده و داراي كارايي مناسب در جامع باشند و ودليلي از دلايل پيشرفت و ترقي آن گردند ، و فرهنگ ديني از مهمترين چيزهايي است كهبر پدران و مربيان واجب است آن را درنفس كودك بكارند چون اساس فرهنگ و منبع راه وروش راست و مستقيم است .
فرهنگ ديني مطلوب چيست؟
منظورمان از فرهنگديني در طفل ، كاشتن مباني صحيح عقيدتي و بالا بردن معاني ايماني و آگاه ساختن اواز نعمتهاي الهي و عجائب قدرتش و نوآوري در خلقتش و توصيف كردنش با ويژگيهاي كمالياست.
و همچنين ياد دادن مبادي احكام فقهي به كودك و آگاه ساختن او از اعمالو اخلاق خوب وبد و نوراني ساختن فكر او با سيره ي نبوي صلي الله عليه و سلم وهمچنين سيره و روش زندگي ائمه و نيكان با آنچه كه مناسب ادراكات عقلي و استعدادهايفكري اوست ، را شامل مي شود.
علاوه برآن آگاه ساختن كودك از آنچه كه در اطرافشجريان دارد و خطرات و بلاهايي كه مسلمان ها را در بر گرفته است و بينا ساختن او ازكيد و مكر دشمنان مسلمانان و كينه هاي آنها نسبت به مسلمين از آن جمله كينه ي يهودو مجوس و غيره كه تمام تلاش خود را مي كنند تا اين كينه ي خود را نسبت به اسلام ومسلمين ، به كودكان شان نيز تلقين كنند و مبادي دينهاي گمراهشان رادر نفس آنهابكارند. پس چرا كودك مسلمن در يك وادي رشد مي كنند در حاليكه امت مسلمان در واديديگري قرار دارد؟
و اين به معناي دور شدن او از علوم ضروري دنيايي كه برايخدمت كردن به جامعه و امتش مي باشد ، نيست بلكه مراد و هدف چسپيدن به فرهنگ دينيومطلوب و هدفي از اهداف شرعي است.
اهميت كاشت فرهنگ ديني در مرحله ي طفوليت :
اول : مرحله طفوليت مرحله صفا و خالي بودن فكر است و توجيح ديني كودك دردلش فراخي و در فكرش جايي و در عقلش مكان پذيرشي را ايجاد مي كند .
دوم : مرحله ي كودكي مرحله اي است كه در آن ملكه هاي باهوشي و زيركي و حفظ و يادگيري شعلهور مي شوندو شايد كه همه ي اينها به دليل كمي غم ها و ناراحتيها و مشغوليت هايي استكه در مرحله هاي بعد ، دل را به خود مشغول مي سازد ، پس بهره بردن از اين ملكات وتوجيه صحيح آنها واجب است .
سوم : دوره كودكي دوران پاكي و بي گناهي است ،كودك به افكار مخرب و ويرانگر پوشيده نيست و فكرش را اميال فكري فاسدي كه او را ازتوجه به جنبه ديني باز مي دارند ، آلوده نكرده است . بر خلاف آن اگر توجيه كمي درمراحل پاياني انجام شود در او افكاري شكل گرفته است كه آنچه از فرهنگ ديني را كه ميخواهد در وي قرار گيرد دگرگون مي كند بدون آنكه چيزي از آنها را قبول نمايد .
چهارم : دنيا در سايه ي جهاني شدن جديد مانند روستاي كوچكي شده است وافكار متضاد و گوناگون و آنچه كه او رااز دين باز مي دارند يا عقيده اش را مشوش ميكنند ، از هر طرف به فرد مسلمان هجوم آورده و با او برخورد مي نمايند پس واجب استكه مسلمانان با فرهنگ ديني مسلح شوند تا از امور خود آگاهي يابند و با اين افكاربوسيله انديشه اي آگاه رو به رو شوند .
پنجم : كاشت فرهنگ ديني در اين دورهتاثير زيادي دربر پايي راه و روشش و پايداري حوبش در آينده خواهد شد پس در نتيجهرشد سالمي خواهد داشت و نسيت به پدر و مادر مهربان مي شود و عضوي فعال در جامعه ميگردد.
ششم : فرزندان رعيتي هستند كه خداوند از پدرانشان ، مربيانشان ،خانواده ها يشان ، اجتماعشان خواسته تا از آنها مراقبت و نگهداري كنند وهمه ي اينهادرقبال رعيتشان مسئول هستند و در مفابل كم روي و يا بي توجهي به آنها مورد حساب وكتاب قرار مي گيرند ، همانگونه كه اگر كه نيكي و محكم كاري كنند اجر گيرندگانخواهند بود .
عوامل مؤثري كه بر اميال و جهت هاي فرهنگي كودك تاثير ميگذارند :
اميال فرهنگي كودك از عوامل متعدد داخلي و خارجي تاثير مي پذيردكه مهمترين آنها عبارتند از :
اميال فرهنگي والدين : اميال و خواهشاتفرهنگي كودك بالتبع و غالبا بر گرفته از تمايلات فرهنگي والدينش خواهد بود پس اگروالدين به فرهنگ ديني آنها توجه كنند و مقداري از وقت و تلاش خود را براي آن قراردهند بدون شك اين امر باعث توجه كودك به اين ناحيه خواهد شد اما اگرتوجه پدر و مادرفقط به علوم خالص دنيايي و انديشه در امور شهواني و مصالح دنيوي باشد و سخن شبانهروزي آنها حول ماشين ها و تلفنها و آباداني هاو ساخت و سازها و گفت و شنودها باشد ويا توجه آنها فقط به امور بي ارزش و حرام شده باشد و– العياذ بالله – همانگونه كهخداوند يلند مرتبه مي گويد { فقط ظاهر دنيا را مي شناسند و از آخرت غفلت دارند }پدرو مادر در غفلت از علوم آخرت زندگي بكنند همه ي اينها تاثير منفي بر خواهشاتفرزندانشان از ناحيه فرهنگي مي گذارد پس چه بسيار كودكاني كه رذيلت ها و اموراخلاقي زشت را كه در مرحله ي كودكي از پدر ومادر ديده و ياد گرفته اند و همه بهخاطر ان بوده كه پدر مادر آنها گمان برده اند كه كودك در اين مرحله سني به چنيناموري توجه نمي كند .
تاثير اختلافات و مشكلات خانوادگي در مقابل فرزندان : اين امر پاكي فكر آنها را آلوده مي كند و صفا و آرامش ذهنشان را مشوّش مي گرداند وتوجهات فرهنگي آنها را پراكنده مي كند . پس دور كردن كودك از چنين فضايي واجب استوبه نحوي كه پدر و مادر در گوشه اي خلوت و تنها ، در مكاني خاص به حل مشكلات بينخودشان بپردازند.
پيامها و برنامه هاي مختلف تلويزيوني : در كودك جهت هايفكري متعددي مي كارند پس واجب است كودك را از برنامه هايي كه فكر ديني او را مشوش وآشفته و پاكي عقيده اش را آلوده مي كنند ودر او آوازها و جهات فكري ضد راه و سلوكپايدار اسلامي به صورت مستقيم يا غير مستقيم ايجاد مي كنند ، دور كنيم .
دوستان و ياران : كودك از جهت گيريهاي فكري آنها تاثير فراواني مي گيرد پسبايد همنشيني با همت والا براي او انتخاب شود و كودك را از كساني كه توجه آنها بهچيزهاي بي ارزش است دور كرد و از اينجا اهميت انتخاب همسايه اي بوجود مي آيد كهانسان به زندگي در كنار آنها و مصاحبت فرزندانش با هم سن و سالانش از آن خانواده هااعلام رضايت خواهد كرد .
توجهات فكري پيشرفته در موعد و زمان آن : شايستهاست كه از امور عاطفي و جنسي يا قضاياي جوانان و به بلوغ رسيدگان سخني به مياننيايد تا افكاري كه موعد آنها فرا نرسيده در او ايجاد نشود كه اين امر او را از ازتوجه به فرهنگ ديني مطلوب دور مي كند.
توجه به لهو ولعب ها وموسيقي و ترانه : و چاره اي نيست جز دور كردن كودك از گوش دادن به ترانه ها و آلات لهو و لعبي كهدر او سهل انگاري را به ارث مي گذارند و بذرهاي عشق و عاشقي را مي كارند و او را ازياد خداوند باز مي دارند ، خداوند بلند مرتبه مي فرمايد { و از مردم ، هركس لهوولعب وسخنان پوچ را بخرد از راه خدواند گمراه مي شود }.
وسايل بالا بردن ورشد فرهنگ ديني در كودك :
اينجا تعدادي روش و وسايل جهت ارتباط و رساندننعاليم و معلومات ديني به كودك و بالا بردن او به سطح فرهنگي در اين راستا وجوددارد كه مهمترين آنها عبارتند از:
اول : تلقين مستقيم ، به عنوان مثال درتلقين مستقيم كودك مي توان از حفظ وياد دادن سوره هاي قرآن كريم نام برد ( كه اينمورد مي تواند ) به روش تكرار خواندن سوره ها توسط والين و گوش كردن بچه باشد يا باتكرار كودك پشت سر آنها و يا كمك گرفتن از وسايل جديد در آن مورد مانند نوارهايصوتي قاريان خردسال كه نفوس كودكان رابه قراءت آنها سوق مي دهد و قرآن كريم چيزياست كه بايد و شايسته است كه به كودكان تلقين شود به خاطر گفته ي رسول خدا صلي اللهعليه وسلم : ( به كودكانتان قرآن را ياد دهيد براستي كه اولين علم از عاوم خداوندكه شايسته ي ياد دهي و تعليم است قرآن مي باشد).
بعضي از پژوهشهاي جديد ثابتكرده است كه بچه هر آنچه را كه در مراحل ابتداي كودكي بر او تكرار شود به خوبي جذبكرده و ياد مي گيرد حتي زماني كه جنيني در شكم مادر در ماههاي پاياني وضع حمل است . يكي از مادران در ماههاي پاياني وضع حمل خود اقدام به استماع شبانه روزي آيات قرآنكرده است در نتيجه كودكش به لطف وبركت خداوند در همان اوايل كودكي قرآن را به خوبيحفظ كرده است .
علاوه بر آن مي توان به او شهادتين و بعضي معلومات عقيدتيساده و و اضح و بعضي از احاديث رسول صلي الله عليه و سلم و بعضي آثار كوتاه كه برگرفته از اهل علم است را تلقين كرد تادر ذهنش رسوخ كنند و همتش را بالا برند و راهو روشش ر ا در اينده پاك گردانند.
دوم : برپايي كتابخانه اي مخصوص كودكان درمنزل ، كه شامل مدارك و نيازهاي فرهنگي و آنچه مناسب آنهاست ، باشد كه درآن (كتابخانه ) موارد زير بايد رعايت شود :
توجه به ناحيه ي قصه و داستان ، و آنكتابخانه بايد شامل كتابهايي از رواياتي در مورد زندگينامه ي پيامبر صلي الله عليهو سلم و روش زندگي ائمه و نيكو كاران باشد چرا كه قصه ، خيلي سريع در ذهن جاي ميگيرد تا موقف و جايگاه آن بزرگان ، پيشوا و مقتداي كودك در راه و روشش در آيندهباشد.
تنوع و نوگرايي : توجه فقط به يك جانب و يا تنبلي در نوآوري و نوسازيكتابخانه باعث ملال و آزردگي كودك و خسته شدن از مطالعه مي گردد پس شايسته است كهكتابخانه علاوه بر ناحيه ي داستاني شامل كتابچه هاي جذاب و ساده اي باشد كه بهتهذيب ناحيه اخلاقي كودك توجه نمايند و هر چند وقت يكبار بر اساس نياز كودك ، تغييرو ( داراي مطالب) جديد شود .
رنگهاي جذاب : به ناچار بايد رنگها كه باعث شدتآگاهي كودك مي گردند و توجه او را بيشتر مي كنند انتخاب شوند تا روحيه ي قراءت رابرايش باز كنند و تاثير عالي از كتابخانه بر او به جا گذارند و به شدت خواستارزمانش شوند.
تنظيم (منظم بودن ) : هر بحث و مجالي بايد در رديف و دسته خاصخود قرار گيرد تا ذهن كودك را مشتت و مضطرب نگرداند و مفاهيم مختلف در ذهنش مخلوط ودرهم نشود و بايد به نظم در هر چيزي عادت داده شود .
كتابخانه بايد شاملنوارهاي صوتي مخصوص كودكان نيز باشد مانند : سرودهاي كودكان ( از قبيل سرودهايي درمورد اركان ايمان و اسلام و سرود هاي زيبا و جذاب و شيرين ) و نوارهاي قرآني باصداي قاريان دوست داشتني براي كودك ، نوارهاي داستاني جذاب و شيرين و ساده و علاوهبر آن فيلم هاي اسلامي مخصوص كودكان .
كتابخانه بايد شامل وسايل جديديادگيري براي ارتباط با علوم و تعاليم باشد مانند : جعبه هاي پخش شونده و جمع شوندهو كارتهايي كه شامل معلومات جديد ديني هستند و جورچينها و كارتهايي با سؤالات جالبو ساده مخصوص كودكان .
اختصاص زمان خاصي براي كتابخانه : انتخاب اين زمانبراساس زمان فراغت و پذيرش كودك است و مجبور و منحصر به زماني كه مطالعه در آن لازمنيست ، نشود و در آنچه كه خوانده است پيگيري روزانه شود و در آنها با كودك بحث ومناظره گردد تا به ادامه دادن آن و (مطالعه ي ) بيشتر تشويق شود.
كتابخانهبايد در اتاقي مستقل وبا آرامش زياد ، منظم وبا فضاي مناسب و وسايل راحت باشد.
سوم : بر پايي مسابقات ديني بين كودك و برادران و همسايگانش ، در اينزمينه مي توان از برگه ها و كارتهاي سؤال و جواب و يا شركت كودك در مسابقات عمومي ويا مسابقات فرهنگي كه باشگاهها و مراكز تايستاني بر گذار مي كنند ، استفاده كرد .
چهارم : آويزان كردن لوحه ها و تابلوهاي نصب ، كه شامل آيات قرآن و احاديثنبوي و سخنان بر گرفته از ائمه و نيكان و معلومات ديني ديگري هستند ، تا با ترددفراوان بر آنها ملكه ذهنش شوند و هر چند بار اين عمل تكرار گردد.
پنجم :همراه كردن كودك در ديدار از بزرگان و طالبان علم ، تا به همنشيني با اهل علم عادتكند و فرهنگ آنها را فرا گيرد و به روش آنها متمايل گردد و روش نيكو شنيدن و راههايسؤال پرسيدن و طلب فتوا كردن را بياموزد و به طور كامل و جدي وارد قلبش شود . همچنين همراه كردن كودك در مساجد و حلقه هاي علمي تا به شنيدن قرآن كريم و درسهايعلمي عادت كند .
ششم: ياد آواري دائم كودك به فضل و بزرگي علم و بزرگي پاداشو جايگاه عالم و طالب علم و يادآوري موقف علماء و بلندي مرتبه ي آنها.
هفتم :برانگيختن و تشويق از نوع مادي و معنوي ، مانند تعريف و بالا بردن كودك - بدونمبالغه – در مقابل برادران و دوستانش و ياد آوري آنچه كه در مجالهاي فرهنگي برايشمحقق شده است و تشويق او به ادامه و استمرار ، يا تشويق مادي كه براي هر سوره ياحديث و يا حكمتي كه ياد گيرد تخصيص داده مي شود .، جايزه ي مادي و مشخصي كه باعثتشويق مي شود .
هشتم : تلاش مربي براي كشف نواحي نوآوري نزد كودك و تشويق اوبر تلاش و كوبيدن دروازهاي تلاش در فنون مختلف فرهنگي و تشويق او در نوآوريهايش هرچند كوچك باشند.
نصيحت مادري به دخترش (هنگام فرستادن او به خانه‌ي بخت) 