بازگشت حضرت رسول‌اکرم -صلى الله عليه وسلم- به مدينة طيبه در واپسين روزهاي اواخر سال هشتم هجري بوده است. همينکه هلال ماه محرّم سال نهم هجرت رؤيت گرديد، رسول‌خدا -صلى الله عليه وسلم- اعزام عاملان زکات را بسوي قبايل مختلف عرب آغاز کردند، که فهرست نام و منطقة مأموريت ايشان از اين قرار است:
1. عُيينه بن حِصن، بسوي بني تميم؛
2. يزيد بن حصين، بسوي اسلم و غفار؛
3. عباد بن بشير اشهلي، بسوي سليم و مزينه؛
4. رافع بن مکيث، بسوي جهينه؛
5. عمروبن عاص، بسوي بني فزاره؛
6. ضحّاک بن سفيان، بسوي بني کِلاب؛
7. بشيربن سفيان، بسوي بني کعب؛
8. ابن لتبية ازدي، بسوي بني ذبيان؛
9. مهاجربن ابي اميه، بسوي صنعاء؛ که در آنجا اسود عَنسي که آن زمان در آن منطقه بود، بر او خروج کرد؛
10. زيادبن لبيد، بسوي حضرموت؛
11. عدي بن حاتم، بسوي طيي و بني اسد؛
12. مالک بن نويره، بسوي بن حنظله؛
13. زبرقان بن بدر، به سوي بني‌سعد (بخشي از آنان)؛
14. قيس بن عاصم، به سوي بني‌سعد (آن بخش ديگر ايشان)؛
15. علاء حضرمي، بسوي بحرين؛
16. علي‌بن ابيطالب، بسوي نجران (هم براي گردآوري زکات و هم براي گرفتن جزيه).
البته، اين کارگزاران و عاملان همگي در ماه محرم سال نهم هجرت اعزام نشدند. اعزام برخي از آنان آنقدر به تعويق افتاد که قبايلي که اين کارگزاران بسوي آنها گسيل داشته شدند، اسلام آوردند. آري، آغاز فرستادن اين نمايندگان با اين پيگيري و اصرار، محرم سال نهم هجرت بود، و اين داستانها دلالت دارند بر اينکه تا چه اندازه، پس از صُلح حُديبيه، دعوت اسلام موفق و پيروز بوده است، ديگر چه رسد به بعد از فتح مکه، که مردم فوج فوج به دين خدا وارد مي‌شدند.
[1]- «قُل يا اهل الکتاب...» (سوره آل‌عمران، آيه 64).
[2]- دلائل النبوة، ج 2، ص 308؛ مستدرک- حاکم نيشابوري، ص 2، 623.
[3]- نکـ: رسول اکرم کي‌سياسي زندگي (به زبان اردو)، ص 108-109، 122-125؛ نيز نک: زادالمعاد، ج 3، ص 60 که در آن، عبارت «أسلم أنت» (تو اسلام بياور!) به جاي «والسلام على من اتبع الهدي» آمده است؛ نکـ: زادالمعاد، ج 3، ص 60.
[4]- براي تفصيل اين مباحث، نکـ: کتاب دکتر حميدالله تحت عنوان: رسول اکرم کي سياسي زندگي، ص 108-114، 121-131.
[5]- زادالمعاد، ج 3، ص 61.
[6]- سيرةابن‌هشام، ج 2، ص 359.
[7]- به نحوي اين مطلب از روايت انس در صحيح مسلم (ج 2، ص 99) قابل برداشت است.
آخرين ديدار حضرت رسول اكرم صلي الله عليه وسلم با هيأت‌هاي نمايندگي اقوام و قبايل در نيمه ماه محرم سال يازدهم هجرت 